Mưu sĩ nước Ngụy, tự là Trọng Đạt. Từ nhỏ đã có tố chất đặc biệt, thông minh và tài trí, học vấn uyên bác, theo Nho giáo. Trong gia đình có 8 anh em thông minh sáng suốt, trong đó Tư Mã Ý là xuất sắc nhất. Tào Tháo nghe tin này, muốn trọng dụng Tư Mã Ý, nhưng hắn lấy cớ bệnh từ chối. Sau khi Tào Tháo làm tướng, ép ông làm Văn Học Tư, ông đành phải nhận chức. Ông lần lượt phò tá Tào Tháo, Tào Phi, Tào Duệ, Tào Phương, sau khi Tào Duệ qua đời, khởi xướng biến loạn Cao Bình Lăng và nắm quyền. Đường Thái Tông Lý Thế Dân trong Tấn Thư khen ông: ""Có tài năng trời phú, ứng vận hỗ trợ thiên mệnh, văn để trị nước, võ để uy hiếp."" Nhưng cũng phê bình ông: ""Hoàng đế bên ngoài, nổi binh trong nước, thân tín như vậy, đáng lẽ không nên!